Przedmiotem zajęcia w postępowaniu zabezpieczającym lub egzekucyjnym mogą być udziały dłużników w spółkach kapitałowych. Jednakże po dokonaniu zajęcia udziałów lub akcji dłużnik nie traci statusu akcjonariusza lub wspólnika w spółce kapitałowej. Z kolei wierzyciel pozostaje wobec spółki podmiotem lub osobą trzecią. Dłużnik może tym samym wykonywać jak dotychczas swoje prawa korporacyjne z zajętych udziałów lub akcji, komplikując wierzycielowi możliwość zaspokojenia się z tych praw. Warto przy tym pamiętać o kilku możliwościach istniejących na gruncie obowiązujących regulacji.
Postępowanie egzekucyjne
Stosownie bo brzmienia art.9102 §1 k.p.c wierzyciel z mocy zajęcia może wykonywać uprawnienia majątkowe dłużnika z zajętych praw, niezbędnych do jego zaspokojenia na drodze postępowania egzekucyjnego. Może również podejmować wszelkie czynności które są konieczne do zachowania tych praw, za wyjątkiem jednakże realizacji praw korporacyjnych – przykładowo uczestniczyć w zgromadzeniu wspólników czy głosować nad treścią uchwał lub porządkiem obrad. Nie mniej jednak wierzyciel ma możliwość skorzystania z uprawnień o charakterze zachowawczym, aby uzyskać zaspokojenie swoich roszczeń.
Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w zakresie czynności zachowawczych w rozumieniu art.9102 §1 k.p.c znajdują się takie instrumenty jak: wytoczenie powództwa o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników lub akcjonariuszy jeśli zagraża ona możliwości zaspokojenia się z udziałów lub akcji (tak wskazał chociażby Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 grudnia 2013r., sygn. akt II CSK 150/13). Legitymacja czynna do wystąpienia ze stosownym powództwem przysługuje w tym przypadku egzekwującemu (zabezpieczającemu się) tylko w przypadku gdy skierowane przez niego powództwo zmierza do zachowania zabezpieczonych praw, zaś źródłem zagrożenia jest zaskarżana uchwała.
Wskazać przy tym trzeba, iż zagrożenie to nie musi koniecznie wynikać z treści samej uchwały, ale może mieć pośredni charakter. Niewykluczone są bowiem sytuacje kiedy uchwała jest gospodarczo szkodliwa dla interesów spółki, co z kolei negatywnie wpłynie na możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z zajętych przez niego udziałów lub akcji – biorąc pod uwagę wysokość środków finansowych jakie mógłby uzyskać z ich sprzedaży jak również realizacji wynikających z nich praw majątkowych (stosownie do brzmienia art.9116 §1 k.p.c). Niewykluczone są właśnie sytuacje, w których dłużnik poprzez nieuczciwe, z góry zamierzone i sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki, działania będzie trwonić majątek co z kolei doprowadzi do ograniczenia możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z powodu utraty wartości przez udziały lub akcje.
Zgodnie z brzmieniem art.9102 §1 k.p.c i właściwych przepisów ustawy kodeks spółek handlowych termin do wytoczenia wyżej wspomnianego powództwa biegnie od momenty, w którym obiektywnie miał możliwość poznać treść danej uchwały. Jak wskazał Sąd Najwyższy w przytoczonym już wyroku z dnia 19 grudnia 2013r., sygn. akt II CSK 151/13, na bieg terminu do zaskarżenia uchwały maja wpływ domniemania wynikające z ogłoszenia wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, obligatoryjne dla takich czynności jak powzięcie określonej uchwały przez uprawniony organ.
Przepis art.9102 §2 k.p.c wskazuje z kolei, że w sytuacji gdy niewystarczające są uprawnienia wierzyciela wynikające z §1, wówczas sąd z urzędu lub na wniosek ustanawia zarządcę, do działań którego stosuje się odpowiednio przepisy o zarządzie w egzekucji z nieruchomości. Sądowe powołanie zarządcy udziałów lub akcji może także służyć ochronie uzasadnionego interesu wierzyciela.
Ustanowienie zarządcy na podstawie art. 9102 §2 k.p.c jest uzasadnione gdy dalsze wykonywanie uprawnień korporacyjnych przez dłużnika będącego wspólnikiem lub akcjonariuszem z zajętych udziałów lub akcji, zagraża lub rodzi wysokie ryzyko zagrożenia dla interesu majątkowego wierzyciela zabezpieczonego w ramach postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego. Powołanie zarządcy jest uzasadnione w szczególności w sytuacji, gdy dłużnik poprzez swoje dotychczasowe zachowanie lub wysokie prawdopodobieństwo jego wystąpienia, nie gwarantuje należytego prowadzenia spraw spółki bez szkody dla jej finansów (nie ma wystarczającego wpływu na przepływy finansowe w ramach spółki bądź też dokonuje ich ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela). Zarządca ustanowiony przez Sąd na podstawie art. 9102 §2 k.p.c jest umocowany do wykonywania wszelkich praw podmiotowych udziałowca lub akcjonariusza, ale także uprawnień korporacyjnych, których z kolei nie może wykonywać zabezpieczony wierzyciel. Podkreślenia wymaga, iż nie ma jakichkolwiek przeciwwskazań aby wierzyciel i ustanowiony zarządca współpracowali oraz wymieniali istotne informacje w ramach trwającego postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego (potwierdził to Sąd najwyższy w uchwale z dnia 25 listopada 2011r., sygn. akt III CZP 64/11).
Sądem właściwym dla ustanowienia zarządcy udziałów lub akcji jest sąd rejonowy sprawujący nadzór nad komornikiem, którym prowadzi postępowaniem egzekucyjne lub zabezpieczające, w ramach którego doszło do zajęcia omawianych praw.
Zatem ustanowienie zarządcy przez Sąd na podstawie art.9102 §2 k.p.c jest bardzo przydatnym instrumentem dla wierzyciela, niezwykle przydatnym w realizacji uprawnień zmierzających do ochrony jego praw, stosownie do regulacji art. 9102 §1 k.p.c. W pewnym układzie okoliczności, ustanowienie zarządcy jest wręcz niezbędne dla skutecznego przebiegu postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego.
