Podatek od czynności cywilnoprawnych jest dopełnieniem systemu prawnego, który ma zastosowanie do transakcji finansowych zwolnionych z VAT. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż jednoczesne opodatkowanie tymi dwoma podatkami, prowadziłoby w praktyce do złamania zasady podwójnego opodatkowania.
Czynność cywilnoprawna jako przedmiot opodatkowania
W zgodzie z obowiązującym prawem opodatkowaniu nie podlegają umowy wraz z czynnościami cywolnoprawnymi, lecz tak naprawdę ich rezultat. Normy prawne zawarte w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych stanowią swoistego rodzaju wyjątek na tej płaszczyźnie, gdyż opodatkowują one czynności cywilnoprawne. Sam tytuł ustawy już wprowadza w tym zakresie jednoznaczność. Na gruncie prawnym wskazuje się na zasadniczy aspekt związany z istnieniem czynności cywilnoprawnej, która jest fundamentem powstania opodatkowania. Dodatkowo czynność ta nie może być objęta sankcją nieważności bezwzględnej. Bez znaczenia natomiast ma fakt, czy dana czynność cywilnoprawna została wykonania, czy też doprowadziła do przysporzenia na płaszczyźnie majątkowej z punktu widzenia prawa. Opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlega tylko i wyłącznie konkretna czynność cywilnoprawna, a nie jej przedmiot, np. rzecz lub prawo majątkowe.
Definicja czynności cywilnoprawnej
Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych nie definiuje w jednoznaczny sposób, czym jest czynność cywilnoprawna. Kodeks Cywilny natomiast posługuje się „czynnościami cywilnoprawnymi”, jednakże nie wskazuje na ich definicję. Art. 56 KC wskazuje jedynie na konsekwencje, jakie czynność prawna może wywołać.
W związku z tym zarówno język prawniczy, jak i doktryna prawna nie jest w stanie jednoznacznie wskazać składowych czynności cywilnoprawnych. Za pewnik przyjmuje się, iż to, co zostało wskazane w języku prawniczym ma pierwszeństwo wobec definicji zawartych w języku potocznym. Dotyczy to również sytuacji, gdzie zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie istnieje pewnego rodzaju zgoda, jakie należy przyjąć znaczenie danego pojęcia.
W związku z tym pojawia się jednak pytanie, jak w kontekście czynności cywilnoprawnych należy rozumieć tzw. zasadę zgodności. Wskazuje się przy tym, że „analiza przykładów pozwala dostrzec, że wymóg ten sądy realizują poprzez odwołanie się do pojedynczych poglądów doktryny, bądź jednostkowych orzeczeń”. Wobec tych różnic w doktrynie prawnej zaproponowano syntetyczną definicję podając, że „jest to regulacja stosunków cywilnoprawnych dokonywana przez podmioty cywilnoprawne w sposób i przy spełnieniu przesłanek prawem przewidzianych”.
Hierarchia ważności
W przypadku, gdy język prawny coś definiuje, staje się on właściwą płaszczyzną analityczną z punktu widzenia doktryny prawa. Domniemanie poprawności języka prawnego sprawia, iż przypisuje się mu wykładnię zgodną z tą, która wyrażona jest przez ustawodawcę. „Metodzie polegającej na odwoływaniu się do definicji legalnych z innych niż interpretowany aktów prawnych nadawana jest – w ramach wykładni językowej – postać tzw. domniemania języka prawnego. Sięganie po definicje legalne z innych aktów prawnych jest również narzędziem wykorzystywanym w ramach wykładni systemowej, której dokonuje się w wielu orzeczeniach sądowych. W literaturze wskazuje się jednak, że w orzecznictwie zapomina się o tym, iż aby dokonać wykładni systemowej, uprzednio trzeba dokonać nie tylko wyboru porównywalnego fragmentu tekstu prawnego, ale także dokonać jego interpretacji”.
Charakter katalogu czynności prawnych
Katalog czynności prawnych, które podlegają opodatkowaniu jest tzw. katalogiem zamkniętym. Oznacza to, iż poza wskazanymi czynnościami bezpośrednio w normach prawnych, nie można domniemywać, iż jakaś poza nimi wyczerpuje znamiona podatku od czynności. cywilnoprawnych. Kwestia opodatkowania podatkiem PCC czynności dokonywanych w transakcjach międzynarodowych może budzić wątpliwości, dlatego zawsze warto uzyskać potwierdzenie w urzędzie skarbowym. W przypadku skomplikowanych sytuacji, warto zwrócić się do specjalisty, który pomoże uzyskać właściwą interpretację prawną organów podatkowych.
Interpretacja stosunków łączących strony umowy
Poprawna ocena stosunków łączących strony umowy może być dokonana jedynie na podstawie holistycznej oceny okoliczności. Przy czym, decydująca nie będzie nazwa umowy, lecz jej treść, gdyż z niej będzie wynikać z jakim rodzajem czynności prawnej mamy do czynienia. „Organy podatkowe nie są związane wskazaną przez strony nazwą czynności cywilnoprawnej, lecz mogą i powinny samodzielnie ustalać jej istotne elementy. Ocena taka nie może być jednak dokonywana w sposób całkowicie swobodny. Należy badać aspekty formalne zawarcia stosownej umowy oraz faktyczne mechanizmy umożliwiające ustalenie przesłanek pozwalających na stwierdzenie, jaka w istocie została dokonana czynność cywilnoprawna, i dopiero na tej podstawie kwalifikować ją jako podlegającą lub niepodlegającą opodatkowaniu”.
Czynność cywilnoprawna dotyczy zazwyczaj dwóch lub więcej stron. Konieczne jest zatem ustalenie, kto jest odpowiedzialny za zapłatę podatku (zobowiązany musi być ten, kto wpisuje podatek do swojej podatkowej księgi przychodów i rozchodów). Obowiązek podatkowy nakłada się na:
- przy umowie sprzedaży – na kupującego;
- przy umowie zamiany – na strony tej transakcji
- przy umowie darowizny – na darczyńcę;
- przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym użytkowania nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności – na użytkowniku lub nabywcy służebności
- przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – na pożyczkobiorcę lub przechowawcę;
- w akcie notarialnym spółki cywilnej – na wspólników, a w innych aktach notarialnych spółki – na spółkę.
Wysokość opodatkowania
Co do zasady, stawki podatkowe mają charakter procentowy, od 0,5% do 20%, gdy mowa o fakcie zawarcia np. umowy pożyczki przed organem podatkowym. Stosowana jest również stawka kwotowa w wysokości 19 zł dla ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności w kwotach nieokreślonych. Podatnicy są zobowiązani do składania deklaracji podatkowych w sprawach dotyczących czynności cywilnoprawnych według określonego wzoru. Notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonanych w formie aktu notarialnego. Są oni zobowiązani uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniej zapłaty podatku.
